Instytucje Unijne
Parlament Europejski to wybierany w bezpośrednich wyborach organ ustawodawczy UE, posiadający funkcje nadzorcze i budżetowe. Składa się z 705 deputowanych, reprezentujących wszystkie kraje członkowskie Unii Europejskiej. Posłowie wybierani są w wyborach bezpośrednich, a ich kadencja trwa 5 lat.
Parlament Europejski pełni trzy podstawowe funkcje:
Funkcja ustawodawcza
- uchwala, wraz z Radą UE, przepisy prawa europejskiego, w oparciu o wnioski ustawodawcze Komisji Europejskiej
- podejmuje decyzje w sprawie umów międzynarodowych
- podejmuje decyzje w sprawie rozszerzenia UE
- bada roczny plan prac Komisji i występuje do Komisji o przedłożenie wniosków ustawodawczych
Funkcja nadzorcza
- sprawuje nadzór demokratyczny nad pozostałymi instytucjami europejskimi
- wybiera przewodniczącego Komisji i zatwierdza skład Komisji; może uchwalić „wotum nieufności”, zmuszając Komisję do dymisji
- udziela absolutorium z wykonania budżetu, tzn. zatwierdza prawidłowe wykonanie budżetu
- rozpatruje petycje od obywateli oraz powołuje komisje śledcze
- omawia kwestie dotyczące polityki pieniężnej z Europejskim Bankiem Centralnym
- kieruje zapytania do Komisji i Rady
- monitoruje wybory
Funkcja budżetowa
- wraz z Radą ustanawia budżet UE
- zatwierdza długoterminowy budżet UE, tzw. wieloletnie ramy finansowe
Skład
Liczba posłów do PE z każdego kraju jest w przybliżeniu proporcjonalna do liczby jego ludności. Zastosowanie ma zasada degresywnej proporcjonalności: żaden kraj nie może mieć mniej niż 6 lub więcej niż 96 posłów do PE, a całkowita liczba posłów nie może przekroczyć 705 (704 plus przewodniczący). Posłowie zasiadają w PE nie według kraju pochodzenia, lecz według przynależności politycznej.
Rada Europejska gromadzi przywódców politycznych UE, którzy określają kierunki polityki UE. Rada stanowi najwyższy szczebel współpracy politycznej między państwami UE.
Rada Europejska jest jedną z siedmiu oficjalnych instytucji UE. Jej posiedzenia odbywają się zazwyczaj raz na kwartał w formie spotkań na szczycie, w których biorą udział przywódcy państw UE i którym przewodniczy przewodniczący Rady.
Czym zajmuje się Rada Europejska?
- Określa ogólny kierunek i priorytety polityki UE, nie jest jednak uprawniona do przyjmowania aktów prawnych.
- Zajmuje się rozwiązywaniem złożonych i delikatnych kwestii, których nie można było rozwiązać na niższym szczeblu współpracy międzyrządowej.
- Kształtuje wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, biorąc pod uwagę strategiczne interesy Unii, w tym sprawy mające wpływ na kwestie polityczno-obronne.
- Nominuje i mianuje kandydatów na niektóre najwyższe stanowiska w UE, np. w EBC i Komisji.
W każdej chwili Rada Europejska może:
- wezwać Komisję Europejską do przedstawienia wniosku ustawodawczego dotyczącego konkretnej kwestii
- przekazać daną kwestię do Rady UE.
Skład
W skład Rady Europejskiej wchodzą szefowie państw lub rządów wszystkich krajów UE, przewodniczący Rady Europejskiej i przewodniczący Komisji.
Posiedzenia Rady zwołuje przewodniczący, który również im przewodniczy i który wybierany jest przez Radę Europejską na okres dwóch i pół roku (kadencja może zostać jednokrotnie odnowiona). Do zadań przewodniczącego należy reprezentowanie Unii na arenie międzynarodowej.
Komisja Europejska jest organem wykonawczym Unii Europejskiej. Odpowiada za bieżącą politykę Unii, zarządza jej funduszami oraz posiada wyłączną inicjatywę legislacyjną w zakresie prawa unijnego a także jest uprawniona do wydawania rozporządzeń wykonawczych.
Funkcjonowanie komisji jest wzorowane na rządzie gabinetowym, a 27 komisarzy odpowiada randze ministra w rządach poszczególnych państw. Od 2004 na każde państwo członkowskie Unii Europejskiej przypada jeden komisarz.
Rada Unii Europejskiej reprezentuje głos rządów krajów UE, przyjmuje akty prawne UE i koordynuje politykę UE. Jej członkami są ministrowie ze wszystkich krajów UE, w zależności od omawianego obszaru polityki. Każdy kraj UE sprawuje prezydencję przez 6 miesięcy na zasadzie rotacji.
W ramach Rady UE, nieformalnie nazywanej w skrócie „Radą”, ministrowie ze wszystkich krajów UE spotykają się, aby omawiać, zmieniać i przyjmować akty prawne oraz koordynować politykę. Ministrowie są upoważnieni do podejmowania zobowiązań w imieniu swoich rządów w odniesieniu do działań uzgodnionych na posiedzeniach.
Wraz z Parlamentem Europejskim Rada jest głównym organem decyzyjnym UE.
Czym zajmuje się Rada UE?
- Wraz z Parlamentem Europejskim negocjuje i uchwala akty prawne UE w oparciu o wnioski ustawodawcze przedstawione przez Komisję Europejską
- Koordynuje politykę krajów UE
- Określa kierunki polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE w oparciu o wytyczne Rady Europejskiej.
- Podpisuje umowy między UE a innymi krajami lub organizacjami międzynarodowymi.
- Przyjmuje, wspólnie z Parlamentem Europejskim, budżet UE.
Skład:
Rada UE nie ma stałych członków. Posiedzenia Rady UE odbywają się w dziesięciu rożnych konfiguracjach w zależności od obszaru polityki, który będzie omawiany. W zależności od konfiguracji poszczególne kraje wysyłają ministra odpowiedzialnego za dany obszar polityki.
Jak działa Rada UE?
Ministrowie krajów UE omawiają projekty aktów ustawodawczych lub nad nimi głosują, ich obrady są jawne.
Decyzje wymagają zazwyczaj większości kwalifikowanej :
- 55 proc. krajów (przy aktualnej liczbie 27 państw członkowskich jest to 15 krajów)
- reprezentujących co najmniej 65 proc. ogółu ludności UE.
Posiedzenia jawne Rady są transmitowane na żywo we wszystkich językach UE. W przypadku posiedzeń jawnych do publicznej wiadomości podawane są również protokoły i wyniki głosowania.
Zablokować decyzję mogą co najmniej cztery kraje (reprezentujące co najmniej 35 proc. ogółu ludności UE).
Wyjątek – W przypadku tematów newralgicznych, takich jak te związane np. z polityką zagraniczną lub podatkami, wymagana jest decyzja jednogłośna (wszystkich krajów).
Zwykła większość wymagana jest w przypadku kwestii proceduralnych i administracyjnych.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej zapewnia jednolitą wykładnię prawa UE we wszystkich krajach UE oraz jego przestrzeganie przez kraje i instytucje UE.
Członkowie:
- Trybunał Sprawiedliwości: po jednym sędzi z każdego kraju UE i 11 rzeczników generalnych
- Sąd: po dwóch sędziów z każdego kraju UE
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej dokonuje wykładni prawa unijnego, aby zapewnić jego stosowanie w taki sam sposób we wszystkich państwach członkowskich. Rozstrzyga też spory prawne między rządami krajów Unii a jej instytucjami.
W określonych sytuacjach do Trybunału mogą również wnosić sprawy osoby fizyczne, przedsiębiorstwa lub organizacje, które uważają, że ich prawa zostały naruszone przez instytucje UE.
Czym zajmuje się Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej?
Trybunał Sprawiedliwości orzeka we wnoszonych do niego sprawach. Najbardziej powszechne są następujące rodzaje spraw:
- wykładnia prawa (orzeczenia w trybie prejudycjalnym) – sądy krajów UE są zobowiązanie do zapewniania właściwego stosowania prawa UE. Istnieje jednak ryzyko odmiennej interpretacji prawa UE przez sądy w różnych krajach. Jeżeli sąd krajowy ma jakiekolwiek wątpliwości co do wykładni lub ważności danego aktu prawnego UE, może zwrócić się o wyjaśnienie do Trybunału Sprawiedliwości. Ten sam mechanizm można zastosować do ustalenia, czy krajowe przepisy lub praktyka są zgodne z prawem UE.
- egzekwowanie prawa (postępowania w sprawie uchybienia) – sprawy wnoszone przeciwko rządom krajów UE w związku z nieprzestrzeganiem prawa UE. Sprawy te mogą być wnoszone do Trybunału przez Komisję Europejską lub inny kraj UE. Jeżeli Trybunał uzna dany kraj za winny uchybienia, zobowiązuje go do bezzwłocznego naprawienia sytuacji. W przeciwnym razie wszczynana jest kolejna sprawa, która może zakończyć się nałożeniem grzywny.
- unieważnianie aktów prawnych UE (skargi o unieważnienie) – jeżeli jakiś akt prawny UE uznany zostanie za niezgodny z traktatami UE lub prawami podstawowymi, rządy krajów UE, Rada UE, Komisja Europejska lub (w niektórych przypadkach) Parlament Europejski mogą zwrócić się do Trybunału o jego unieważnienie.
- Osoby fizyczne mogą również wnieść skargę o unieważnienie aktu prawnego UE, który bezpośrednio ich dotyczy.
- zapewnianie podejmowania działań przez UE (skargi w sprawie bezczynności) – Parlament, Rada i Komisja są zobowiązane do podejmowania określonych decyzji w określonych okolicznościach. Jeżeli nie dopełniają one tych zobowiązań, rządy krajów UE, inne instytucje UE lub (pod pewnymi warunkami) osoby fizyczne lub przedsiębiorstwa mogą wnieść skargę do Trybunału.
- skargi na instytucje UE (roszczenia o odszkodowanie) – każda osoba fizyczna lub przedsiębiorstwo, które doznały szkody w wyniku działania lub bezczynności UE bądź jej urzędników, może wnieść przeciwko nim skargę do Trybunału.
Skład
Trybunał Sprawiedliwości obejmuje dwa organy sądowe:
- Trybunał Sprawiedliwości, który zajmuje się przekazywanymi przez sądy krajowe wnioskami o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, niektórymi skargami o stwierdzenie nieważności i odwołaniami.
- Sąd, który orzeka w sprawach o stwierdzenie nieważności przedłożonych przez osoby fizyczne i przedsiębiorstwa oraz, w niektórych przypadkach, przez rządy krajów UE. W praktyce oznacza to, że Sąd orzeka przede wszystkim w sprawach dotyczących prawa konkurencji, pomocy państwa, handlu, rolnictwa i znaków towarowych.
Sędziowie i rzecznicy generalni są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy krajów UE na odnawialną sześcioletnią kadencję. W każdym z organów sądowych sędziowie wybierają spośród siebie prezesa na odnawialny okres trzech lat.
Jak działa Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej?
Do każdej sprawy wnoszonej do Trybunału Sprawiedliwości przydzielany jest sędzia („judge-rapporteur”) i rzecznik generalny. Postępowanie w sprawie wniesionej do Trybunału składa się z dwóch etapów:
- Procedura pisemna
Strony postępowania przedstawiają Trybunałowi pisemne oświadczenie. Pisemne uwagi mogą być również przedstawione przez organy krajowe, instytucje UE, a w niektórych przypadkach przez osoby fizyczne.
Sędzia opracowuje sprawozdanie, podsumowując oświadczenia i uwagi, a następnie sprawa poddawana jest pod dyskusję na posiedzeniu ogólnym Trybunału, podczas którego podejmuje się decyzje w następujących sprawach:
liczba sędziów, którzy będą zajmować się daną sprawą: 3, 5 lub 15 sędziów (pełen skład), w zależności od wagi i stopnia złożoności sprawy. Większość spraw rozpatrywana jest przez pięciu sędziów i rzadko zdarza się, by Trybunał orzekał w pełnym składzie;
konieczność przeprowadzenia procedury ustnej i wydania oficjalnego oświadczenia przez rzecznika generalnego.
- Procedura ustna – posiedzenie jawne
Adwokaci obu stron mogą przedstawiać swoje argumenty przed sędziami i rzecznikiem generalnym, którzy mogą zadawać im pytania.
Jeżeli Trybunał zadecydował, że konieczna jest opinia rzecznika generalnego, wydaje on ją kilka tygodni po przesłuchaniu.
Następnie sędziowie odbywają naradę i wydają wyrok.
Rozprawy w Sądzie toczą się według podobnej procedury, z tym wyjątkiem, że większość spraw rozpatrywana jest przez trzech sędziów i nie uczestniczy w nich rzecznik generalny.
Komitet Regionów jest organem doradczym UE złożonym z wybranych na szczeblu lokalnym i regionalnym przedstawicieli ze wszystkich 27 państw członkowskich. Za pośrednictwem Komitetu Regionów mają oni możliwość wymiany opinii na temat aktów prawnych UE, które mają bezpośredni wpływ na regiony i miasta.
Czym zajmuje się Komitet Regionów?
Dzięki tej instytucji regiony i miasta mogą formalnie wypowiedzieć się w procesie stanowienia prawa przez UE, zapewniając uwzględnienie stanowiska i potrzeb władz lokalnych i regionalnych.
- Komisja Europejska, Rada UE i Parlament Europejski są zobowiązane do zasięgania opinii Komitetu Regionów w ramach procesu stanowienia prawa w sprawach dotyczących samorządów lokalnych i regionalnych, na przykład w kwestiach opieki zdrowotnej, edukacji, zatrudnienia, polityki społecznej, spójności gospodarczej i społecznej, transportu, energii i zmian klimatu.
- Jeżeli tego nie zrobią, Komitet Regionów może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości.
- Po otrzymaniu przez Komitet Regionów wniosku ustawodawczego przygotowuje i przyjmuje on opinię, a następnie przedkłada ją odpowiednim instytucjom UE.
- Komitet Regionów wydaje również opinie z własnej inicjatywy.
Skład
Komitet składa się z wybranych w drodze wyborów przedstawicieli władz lokalnych i regionalnych. Każdy kraj wyznacza swoich członków, którzy są mianowani na odnawialną pięcioletnią kadencję przez Radę UE. Liczba członków z poszczególnych państw zależy od liczby ludności danego kraju.
Członkowie z jednego kraju tworzą delegację krajową, która odzwierciedla polityczną, geograficzną, regionalną i lokalną sytuację danego kraju.
Każdy członek może być również członkiem grupy politycznej w ramach Komitetu Regionów. Obecnie w Komitecie Regionów działa sześć grup politycznych reprezentujących szereg poglądów politycznych: Europejska Partia Ludowa (PPE)en, Partia Europejskich Socjalistów (PES), grupa Renew Europe, Grupa Przymierza Europejskiego (EA), Grupa Europejskich Konserwatystów i Reformatorów (ECR) oraz Grupa Zielonych. Członkowie mogą również zadecydować, że nie będą należeć do żadnego ugrupowania (członkowskie niezrzeszeni).
Komitet Regionów wyznacza spośród swoich członków przewodniczącego na okres dwóch i pół roku.
Jak działa Komitet Regionów?
Komitet Regionów mianuje sprawozdawcę (jeden z członków Komitetu), który konsultuje się z zainteresowanymi stronami i przygotowuje opinię. Tekst opinii jest poddawany pod dyskusję i przyjmowany przez komisję Komitetu Regionów odpowiedzialną za dany obszar polityki. Opinię przedkłada się następnie wszystkim członkom do głosowania na posiedzeniu plenarnym, podczas którego wprowadza się do niej zmiany i przyjmuje się ją w drodze głosowania. Na końcu wspólnie uzgodniona opinia zostaje przekazana wszystkim zainteresowanym instytucjom UE.
W ciągu roku odbywa się do sześciu sesji plenarnych, podczas których przyjmuje się opinie dotyczące od 50 do 80 projektów legislacyjnych UE.
Europejski Bank Centralny (EBC) zarządza euro oraz ustala ramy polityki gospodarczej i pieniężnej UE i ją realizuje. Głównym celem EBC jest utrzymywanie stabilności cen i tym samym wspieranie zatrudnienia i zrównoważonego wzrostu gospodarczego.
Czym zajmuje się EBC?
- EBC ustala stopy procentowe dla pożyczek udzielanych bankom komercyjnym w krajach strefy euro, a tym samym wpływa na podaż pieniądza i inflację.
- Zarządza rezerwami walutowymi strefy euro oraz sprzedażą lub zakupem walut, aby utrzymać równowagę kursów wymiany.
- Pomaga organom krajowym w sprawowaniu odpowiedniego nadzoru nad rynkami i instytucjami finansowymi oraz w zapewnieniu sprawnego funkcjonowania systemów płatniczych.
- Zapewnia bezpieczeństwo i dobrą kondycję europejskiego systemu bankowego.
- Zezwala krajom strefy euro na emisję banknotów euro.
- Monitoruje trendy cenowe i ocenia związane z nimi ryzyko dla stabilności cen.
Skład
Prezes EBC reprezentuje bank na spotkaniach wysokiego szczebla w ramach UE i na poziomie międzynarodowym. Europejski Bank Centralny posiada trzy organy decyzyjne:
- Rada Prezesów – główny organ decyzyjny. W jej skład wchodzą Zarząd (zob. poniżej) i prezesi banków centralnych krajów strefy euro.
- Zarząd – nadzoruje bieżące zarządzanie EBC. Składa się z prezesa, wiceprezesa oraz czterech innych członków mianowanych na ośmioletnią kadencję przez szefów państw strefy euro.
- Rada Ogólna – wspomaga działania koordynacyjne i doradcze EBC. W jej skład wchodzą prezes i wiceprezes EBC oraz prezesi banków centralnych wszystkich państw UE.
W jaki sposób działa EBC?
- EBC współpracuje z krajowymi bankami centralnymi wszystkich państw UE. Wszystkie one tworzą Europejski System Banków Centralnych.
- EBC koordynuje współpracę między bankami centralnymi w strefie euro. Współpracę tą określa się mianem „Eurosystemu”.
Zadania organów zarządzających:
- Rada Prezesów – dokonuje oceny rozwoju sytuacji ekonomicznej i pieniężnej, wytycza politykę pieniężną strefy euro i ustala stopy procentowe, po których banki komercyjne mogą uzyskać pożyczki z EBC.
- Zarząd – odpowiada za wdrażanie polityki pieniężnej, bieżącą działalność banku, przygotowywanie posiedzeń Rady Prezesów, a także za wykonywanie pewnych kompetencji przekazanych mu przez Radę Prezesów.
- Rada Ogólna – wspomaga działania koordynacyjne i doradcze EBC oraz pomaga w przygotowywaniu przystąpienia nowych państw do strefy euro.
Europejski Trybunał Obrachunkowy
Jako unijny niezależny zewnętrzny kontroler Trybunał Obrachunkowy dba o interesy podatników w UE. Trybunał Obrachunkowy nie posiada uprawnień w zakresie egzekwowania prawa, ale działa na rzecz usprawnienia zarządzania budżetem UE przez Komisję Europejską i przedstawia sprawozdania na temat finansów UE.
Czym zajmuje się Trybunał Obrachunkowy?
- Przeprowadza kontrolę dochodów i wydatków UE, aby zweryfikować, czy fundusze UE zostały w odpowiedni sposób uzyskane, wydane, gospodarnie wykorzystane i rozliczone.
- Kontroluje każdą osobę lub organizację dysponującą środkami UE – również przeprowadzając kontrole na miejscu w instytucjach (głównie w Komisji), krajach UE i krajach otrzymujących pomoc UE.
- W sprawozdaniach z kontroli, przekazywanych Komisji i rządom krajowym, zamieszcza ustalenia i zalecenia.
- Informuje Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF), jeżeli podejrzewa, że miało miejsce oszustwo, korupcja lub inna nielegalna działalność.
- Przedkłada Parlamentowi Europejskiemu i Radzie UE coroczne sprawozdanie, które Parlament szczegółowo analizuje przed podjęciem decyzji w sprawie zatwierdzenia wykonania budżetu przez Komisję.
- Wydaje również specjalistyczne opinie dla instytucji UE na temat lepszego zarządzania finansami UE i rozliczania ich wobec obywateli.
Trybunał publikuje również opinie w sprawie projektów aktów prawnych mających wpływ na zarządzanie finansami UE, jak również stanowiska, przeglądy i publikacje ad hoc w sprawach związanych z finansami publicznymi.
Skład
Członkowie Trybunału są mianowani przez Radę, po zasięgnięciu opinii Parlamentu, na sześcioletnią odnawialną kadencję. Członkowie wybierają spośród siebie prezesa na trzyletnią (również odnawialną) kadencję.
Jak działa Trybunał Obrachunkowy?
Przeprowadza on trzy rodzaje kontroli:
- Kontrole finansowe – weryfikuje, czy w sprawozdaniach właściwie przedstawiono sytuację finansową, wyniki i przepływy pieniężne w danym roku.
- Kontrole zgodności – weryfikuje, czy transakcje finansowe są zgodne z przepisami.
- Kontrola wykonania zadań – weryfikuje, czy fundusze UE zostały wykorzystane w jak najbardziej oszczędny i wydajny sposób do osiągnięcia założonych celów.
Trybunał podzielony jest na grupy kontroli, tzw. izby. Przygotowują one projekty sprawozdań i opinii, które następnie są formalnie przyjmowane przez członków Trybunału.
Europejski Komitet Społeczno-Ekonomiczny
Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) jest organem doradczym UE, reprezentującym organizacje pracowników i pracodawców oraz inne grupy interesu. EKES wydaje opinie na temat spraw UE skierowane do Komisji Europejskiej, Rady UE i Parlamentu Europejskiego. Jest swego rodzaju łącznikiem między podejmującymi decyzje instytucjami europejskimi a obywatelami UE.
Czym zajmuje się EKES?
Na jego forum grupy interesu mogą formalnie wypowiadać się na temat wniosków ustawodawczych UE. EKES ma trzy główne zadania:
- Stara się dopilnować, by polityki UE i przepisy unijne były lepiej powiązane z konkretną rzeczywistością gospodarczą i społeczną i tym samym zapewnić konsensus służący interesowi ogólnemu.
- Wspiera społeczeństwo europejskie cechujące się wyższym poziomem uczestnictwa poprzez prowadzenie dialogu z organizacjami pracowników i pracodawców oraz innymi grupami interesu.
- Działa na rzecz wartości, na których opiera się integracja europejska, i propaguje demokrację uczestniczącą oraz rolę organizacji społeczeństwa obywatelskiego.
Skład
Członkowie EKES-u reprezentują różne organizacje społeczeństwa obywatelskiego z całej Europy m.in. przedsiębiorców, związki zawodowe i inne grupy interesów. Nominują ich rządy narodowe, po czym są oni mianowani przez Radę Unii Europejskiej na pięcioletnią, odnawialną kadencję. Liczba członków z poszczególnych państw zależy od liczby ich ludności.
Komitet wybiera spośród swego grona przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących na okres dwóch i pół roku. Członkowie Komitetu należą do jednej z trzech grup: pracodawców, pracowników oraz innych podmiotów (np. rolnicy, konsumenci).
W jaki sposób działa EKES?
Parlament Europejski, Rada UE oraz Komisja Europejska zwracają się do Komitetu o wydanie opinii w różnych dziedzinach. Komitet przedstawia opinie również z własnej inicjatywy.
Członkowie pracują na rzecz UE, niezależnie od swoich rządów. Spotykają się dziewięć razy w roku. Opinie przyjmowane są zwykłą większością głosów.
Sesje plenarne przygotowywane są przez specjalne sekcje tematyczne oraz Komisję Konsultacyjną ds. Przemian w Przemyśle. Nad postępem w realizacji strategii politycznych UE czuwają tzw. obserwatoria oraz Komitet Sterujący ds. Strategii „Europa 2020”.
EKES utrzymuje regularne kontakty z regionalnymi i krajowymi radami społecznymi i gospodarczymi w całej Unii Europejskiej. Kontakty te obejmują wymianę informacji oraz dyskusje dotyczące określonych zagadnień.
Źródło: Komisja Europejska